عملیات لوله گذاری 

در عملیات لوله گذاری ، در آبیاري تحت فشار (انواع بارانی و موضعی) به منظور انتقال آب از محل منبع تا ابتداي اراضـی و نیـز توزیـع آب در سـطح

اراضی و  تأمین فشار و دبی مورد نیاز وسایل خروجی آب (انواع آب پاشـها و گسـیلنده هـا )، از انـواع خطـوط لولـه بـا تحمـل فشـار و جنس هاي متفاوت (باتوجه به نوع و شرایط روش آبیاري تحت فشار ) استفاده می شود.

مشخصات فنی ارائه شده در این فصل، دربرگیرنده کارهاي مربوط به انواع خطوط لولـه مـورد اسـتفاده در طرحهـاي آبیـاريتحت فشار از محل منبع تا محل مصرف می باشد.

نظر به اینکه مصالح مصرفی در پیمان مانند لوله و متعلقات آن، شیرها و مصـالح ، توسـط کارفرمـا تـأمین  مـیشـود، در ایـنمشخصات فنی در مورد مشخصات ساخت مصالح برحسب لزوم تنها به استانداردهاي مربوطه اشاره می شود.
مصالح تحویلی کارفرما باتوجه به شرایط قید شده در اسناد پیمان در محلهـاي پـیش بینـی شـده،نگهداري و بـه هنگـام اجـرامطابق برنامه زمان بندي تفصیلی اجراي کار در اختیار پیمانکار قرارداده  میشود. در این مشخصات فنی محل انبارهاي مصالح تحـویلیکارفرما به نام انبارهاي اصلی (دپواصلی) نامیده می شود. مسئولیت پیمانکار از زمان تحویل گرفتن این مصـالح از انبـار اصـلی شـروع  می شود. در صورتیکه کارفرما بخواهد مصالح را در محل تولید به پیمانکار تحویل نماید پیمانکار موظف است نسبت به تحویل گـرفتنمصالح اقدام نماید.

پیمانکار در کلیه مراحل بارگیري، حمـل ، بارانـدازي، انبـارداري ،  نگهـداري و نصـب مصـالح تحـویلی، براسـاس منـدرجات ایـنمشخصات فنی، استانداردهاي مربوطه، دستورالعمل هاي توصیه شده توسط سازندگان مسئولیت کامل دارد. براي مـواردي کـه در ایـنمشخصات و سایر اسناد پیمان به آنها اشاره نشده ، براساس درخواست پیمانکار، بایستی مهندس مشاور ناظر نسبت به تبیـین و ابـلاغکتبی مشخصات فنی تکمیلی اقدام نماید.

نصب لوله بر روي پایه و نظایر آن، همچنین کارهایی مانند تونل زنی، نقب زنی، حفاري افقی و رو شهاي مشابه دیگر، جـزو ایـنمشخصات فنی محسوب      نمیشود و جزئیات آنها برحسب مورد باید در مشخصات فنی خصوصی طرح ارائه گردد.

 تعاریف عمومی

به منظور درك صحیح و یکنواخت از این مشخصات فنی و جلوگیري از تعابیر مختلـف در بـه کـارگیري احتمـالی منـدرجات ایـنمشخصات فنی عمومی شبکه آبیاري تحت فشار، تعاریف عمومی به شرح زیر ارائه شده است:

• شبکه خطوط لوله – شبکه خطوط لوله در طرحهاي آبیاري تحت فشار شامل لوله هاي انتقال و توزیع آب میباشد که آب مورد نیاز طرح را از محل منبع تحویل و به آخرین نقاط خروجی شبکه (گسیلنده ها و  آبپاش ها) می رساند.
• خط لوله – خط لوله عبارتست از لوله ها، اتصالی ها، متعلقات، شیرها، لوازم تکمیلی، حوضچه ها، آدم روها و سایر سـازه هـايمربوطه که در خط لوله به کار گرفته می شود. احداث خط لوله بعنوان یک سازه هیدرولیکی بـه ترتیـب شـامل حفـر ترانشـهروباز، پی سازي (در صورت نیاز)، بستر سازي، نصب لولـه، خـاکریزي مرحلـه اول، آزمـایش هیـدرولیکی، خـاکریزي نهـایی،شستشو، تست، راه اندازي و کارهاي تکمیلی مانند احداث حوضچه ها، آدم روها و نصب شیرها به منظـور اجـراي کامـل کـاراست.
• ترانشه لوله گذاري – ترانشه لوله گذاري عبارتست از کانالی که براساس نقشه هـاي اجرائـی طـرح و مسـیرهاي پـیشبینی شده و مشخصات فنی به منظور قراردادن لوله، اتصالی ها و متعلقات احداث می شود.
• رقوم ارتفاعی – عدد ارتفاعی نقاط مورد نظر نسبت به سطح آب دریاهاي آزاد در سیستم کشوري (NCC) و یـا سیسـتممحلی (BM) رقوم ارتفاعی می باشد.
• رقوم زیر لوله – رقوم پائین ترین نقطه داخل لوله (نه در محلهاي اتصال) را رقوم زیر لوله گویند.
• رقوم بالاي لوله- رقوم بالاي لوله عبارتست از رقوم بالاترین نقطه خارج لوله یا تاج لوله (نه در محل اتصال)
• رقوم زمین طبیعی – رقوم سطح زمین در مسیر لوله گذاري و تأسیسات مربوطه، قبل از شروع کار را رقوم زمـین طبیعـینامند.
• رقوم کف ترانشه – رقوم زیر خاك بستر سازي کف ترانشه رقوم کف ترانشه گفته می شود.
• عمق ترانشه – عمق ترانشه عبارتست از اختلاف ارتفاع بین کف ترانشه و متوسط رقوم زمین طبیعـی یـا زمـین اصـلاحشده در بالاي ترانشه. در شرایطی که نیاز به پی سازي زیر بستر لوله باشد، این عمق متناسباً افزایش می یابد.
• عرض ترانشه – منظور از عرض ترانشه، عرض کف ترانشه است.
• شیب طولی – نسبت اختلاف رقوم زیر لوله بین دو نقطه موردنظر به فاصله آن دو نقطه را شیب طولی گویند.
• پی سازي ترانشه – منظور از پی سازي ترانشه، محلهاي عبور لوله از زمینهاي با خاك و بـا مصـالح نـامرغوب لجنـ ی و نظایر آن، تعویض مصالح نامرغوب با مصالح مناسب و آماده سازي بستر به منظور بهبود و تثبیت آن است.
• لوله سخت – لوله اي که در مقابل بار خارجی ، قبل از شکستن تغییر شکل نمی دهد. مانند لول ههاي آزبست سیمان، چـدننشکن و لوله بتنی را لوله سخت نامند.
• لوله قابل انعطاف – لوله اي که در مقابل بار خارجی، قبل از شکستن تغییر شکل میدهـد . ماننـد لولـه هـاي پلاسـتیکی وفولادي را لوله قابل انعطاف گویند.
• قطر لوله، متعلقات و شیرها – منظور قطر نامی آنها است که در استانداردهاي بین المللی یـا جـداول سـازندگان تعریـفمی شود.
• اتصالی – منظور از اتصالی، قطعات و لوازمی است که دو قطعه لوله یا متعلقات آن را به هم متصل میکند ماننـد مانشـون،گلنر، اتصال مکانیکی (کوپلینگ) ، واشر، فلنج، رابط، بوشن، مهره ماسوره و 000
• متعلقات – منظور از متعلقات لوازمی است که یا خط لوله را به شیرها متصل می کند یا در تغییـر مسـیر لولـه گـذاري بکـارگرفته می شود. مانند زانو، سه راه، تبدیل و 000
• محدوده حریم خط لوله – محدوده حریم خط لوله عبارتست از حداقل عرض محدود هاي کـه بتـوان بـه راحتـی لولـه راریسه نموده و استقرار و تردد ماشین آلات لوله گذاري به راحتی صورت گیرد و اجراي عملیات خاکی شامل تسـطیح و آمـادهسازي حریم، حفاري ترانشه، دپوي خاك، خاکریزي مجدد و حمل خاك اضافی به راحتی انجام پذیرد.
• جاده عملیاتی- جاده عملیاتی عرض قسمت موردنظر از حریم خط لوله می باشد که به منظور نقل و انتقـال ماشـین آلات،ریسه نمودن لوله، کندن ترانشه هنگام اجراي عملیات و نیز بهره بـرداري و نگهـداري از خـط لولـه در دوران بهـره بـرداري،مورد استفاده قرار می گیرد.
• خاك انتخابی – منظور از خاك انتخابی یا خاك مناسب براي خاکریزي در زیر، اطراف و روي لوله، خاکی است کـه دارايمشخصات موردنظر بوده و عاري از مواد آلی، خاکهاي یخ زده، سنگهاي درشت، شاخه و ریشه درختان باشد.
• زمین سنگی- زمین سنگی، زمینی است که براي کندن آن مصرف مواد سـوز ا و منفجـره ضـروري بـوده و یـا اسـتفاده ازماشین آلات سنگین (مانند بولدوزر) با قدرت بیش از 300 اسب بخار نیاز می باشد.
• زمین ریزشی : زمینی که براي کندن آن تمهیدات خاصی مانند چوب بست یا سپرکوبی لازم بـوده و یـا بایـد ترانشـه بـاشیب مناسبی که از ریزش کلی خاك ممانعت کند حفر گردد را زمین ریزشی نامند.
• زمین معمولی : منظور از زمین معمولی زمین هاي خارج از تعاریف زمین سنگی و زمین ریزشی میباشند.

 نکات مشترك لوله گذاري

استانداردهاي فنی مصالح لوله گذاري 

  کلیه مصالح مورد نیاز لوله گذاري (لوله، اتصالی ها، متعلقات، شیرها و مصالح حفاظت لوله) از انواعی که داراي استانداردهاي مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI) و سایر استانداردهاي معتبر و مورد قبول باشد، توسط کارفرما تأمین و به پیمانکار تحویل  می شود. کارفرما موظف است که با رعایت کامل این مشخصات فنی(عمومی) و دستورالعمل هاي مربوطه اقدام به تهیه مصالح مناسب و مورد قبول نموده و آنها را به موقع تحویل پیمانکار دهد.

 استانداردهاي فنی اجراي کار 

  مشخصات فنی حاضر به منظور اجراي کامل لوله گذاري شامل تحویل، بارگیري، حمل مصالح ، نصب، آزمایش و راه اندازي می باشد. چنانچه در مواردي این مشخصات فنی (عمومی) کامل نباشد یا در زمینه مورد نظر مسکوت باشد، در وهله اول باید به  استانداردهاي مصوب مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI) و پس از آن به استانداردهاي مورد قبول و معتبر بین المللی (به ترتیب اولویت ANSI ، AWWA ، DIN ، BSI ، ISO) مراجعه شود. در چنین مواردي مهندس مشاور (طراح) باید مشخصات فنی و دستورالعمل هاي لازم به منظور تکمیل کامل کار را در اسناد و مدارك طرح ارائه نماید. پیمانکار موظف است براساس دستورهاي تکمیلی مهندس مشاور ناظر و سایر اسناد پیمان نسبت به انجام کامل کار اقدام کند.

مصالح، ماشین آلات و ابزار 

  تهیه لوله ها، اتصالی ها، متعلقات، شیرها و مصالح حفاظت لوله ها به عهده کارفرما می باشد، مگر در مواردي که در اسناد و مدارك پیمان و اسناد معاونت برنامه ریزي و نظارت راهبردي رئیس جمهوري روش دیگري تصریح شده باشد.

تهیه، تأمین و به کارگیري نیروي انسانی، ماشین آلات و ابزار کار به منظور اجراي کامل عملیات لوله گذاري، آزمایش، راه اندازي و نگهداري عملیات انجام شده تا زمان تحویل موقت در تعهد و وظیفه پیمانکار خواهد بود.

عملیات مربوط به کارهاي آجري، بتنی و فلزي، باید براساس مشخصات فنی طرح و با انطباق با مندرجات آئین نامه بتن ایران (آبا) و همچنین مشخصات فنی عمومی کارهاي ساختمانی، نشریه شماره 55 معاونت برنامه ریزي و نظارت راهبردي           رئیس جمهوري اجرا شود.

 مصالح پی سازي، بسترسازي و خاکریزي 

  تأمین بستر مناسب و باربر براي قراردادن لوله (خصوصاً لوله هاي قابل انعطاف ) از اهمیت ویژ ه اي برخوردار است. جزئیات بسترسازي و خاکریزي ترانشه، باتوجه به نوع لوله، بارهاي وارد به لوله اعم از بار مرده ( بسر ار خاك) و بار زنده (نیروهاي استاتیکی و دینامیکی) و نوع مصالح ترانشه لوله گذاري، در این بخش و بخش هاي دیگر این مشخصات فنی (عمومی) و مشخصات فنی خصوصی طرح ارائه شده است. پیمانکار موظف است باتوجه به این موارد نسبت به اجراي کار اقدام کند.

درصورت عبور مسیر لوله گذاري از زمین هاي نامناسب مانند زمین هاي لجنی، ماسه اي روان و نظائر آن، چنانچه نیاز به برداشت مصالح نامرغوب و جایگزینی آن با مصالح انتخابی باشد، پیمانکار باید براساس جزئیات ارائه شده در مشخصات فنی طرح و دستورات مهندس مشاور  ناظر عمل نماید.

پی سازي با بتن، سنگ و ملات، مواد سنگی دانه بندي شده، مصالح رودخانه اي و یا خاك انتخابی تا رسیدن به رقوم زیر بستر لوله گذاري انجام می شود. پس از احداث پی، بستر سازي کف ترانشه لوله گذاري انجام خواهد شد. چنانچه در مشخصات فنی

طرح، بسترسازي مشخصی ارائه نشده باشد استفاده از مصالح بسترسازي با مشخصات زیر باتوجه به نوع لول هگذاري توصیه می شود.

الف) خاك انتخابی 

منظور از خاك انتخابی یا خاك مرغوب براي بسترسازي یا خاکریزي اطراف و روي لوله، خاکی است با دان هبندي مناسب براساس مشخصات فنی طرح  می باشد.

خاك انتخابی باید عاري از مواد کلوخه اي رسی، مواد آلی، خاکهاي یخ زده و عاري از شاخه و ریشه درختان باشد. خاکهاي ریزدانه (براساس طبقه بندي یونیفاید) با حد روانی بیش از 50 (^LL>50 )مناسب براي خاکریزي لوله هاي قابل انعطاف مخصوصاً لوله هاي پلاستیک نیست.

معمولاً می توان خاك انتخابی را با سرند نمودن خاکهاي حاصل از خاکبرداري ترانشه اولیه تهیه نمود ولی در صورتیکه اینخاکها به تشخیص دستگاه نظارت مناسب نباشد، خاك انتخابی باید از منابع قرضه و براساس دستور دستگاه نظارت تأمین شود.

ب) مواد دانه بندي شده 

بسترسازي لوله باتوجه به نوع لوله (صلب یا قابل انعطاف) و شرایط اجراي کار، با هدف تأمین بستر مناسب و باربر و باتوجه به ضریب بستر، از مسائل مهم در لوله گذاري است که طراح بایستی در مشخصات فنی طرح جزئیات آن را منعکس نموده باشند. در زیر اطلاعاتی به عنوان راهنما ارائه می گردد.

• از تنوع دانه بندي مصالح در یک ترانشه لوله گذاري باید اجتناب نموده و از مصالح با یک نوع دانه بندي استفاده شود.
• مصالح دانه بندي شده باید مقاوم در برابر تخریب ناشی از نفوذ آبهاي زیرزمینی بوده و به منظور حداکثر باربري بستر و باتوجه به رطوبت و تراکم مورد نظر به نحو مطلوب ریخته و کوبیده شود.

مصالح با دانه بندي مناسب با حداقل فضاي منفذي (Void Ratio) حداکثر باربري را تأمین خواهد نمود. با تعیین ضریب (Compaction Fraction) (CF) می توان مناسب بودن مصالح دانه بندي شده براي بستر سازي لوله را کنترل نمود. مقدار CF براي این منظور باید از 15/0 کمتر باشد تا عمل کوبش و تحکیم  به سهولت انجام شده و یک بستر مناسب و قابل قبول تأمین شود. مقدار CF باید براساس استاندارد B.S. 8005-1987 تعیین شود. اظهارنظر در مورد کیفیت مصالح براساس مقدار CF باتوجه به جدول زیر امکان پذیر  میباشد:

 کیفیت مصالح باتوجه به ضریب CF

انواع مصالح دانه بندي شده براي بسترسازي باتوجه به قطر لوله از جدول 6-2 استخراج می شود.: 

 مصالح مناسب بسترسازي

توضیح 1 : 20 میلیمتر حداکثر قطر مصالح براي لوله با قطر کمتر از 600 میلیمتر و 40 میلیمتر براي لوله با قطر 600 میلیمتر و بیشتر 

توضیح 2 : مواد دانه اي گوشه گرد خصوصاً با یک دانه بندي، مناسب براي احداث بستر مطمئن براي لوله هاي با قطر 300 و بالاتر نیست. 

6–1– 3–5– کارهاي مقدماتی و آماده سازي 

منظور از کارهاي مقدماتی و آماده سازي، کلیه فعالیت هایی است که براي آماده نمودن شرایط کار لازم می باشد. این عملیات شامل پیاده کردن مسیر، تمیز کاري و رفع موانع، بوته کنی، قطع درختان و تخریب ساختمان ها و هرگونه تأسیسات موجود  در مسیر لوله گذاري می باشد که ذیلاً تشریح می گردد. 

الف ) نقشه برداري و پیاده کردن مسیر لوله گذاري 

• درشروع کار و قبل از هرگونه تغییر در وضعیت زمین، پیمانکار موظف است نقاط نشانه و مبداء تحویلی از کارفرما را با بتن و مصالح بنائی تثبیت و حفاظت کند. این محل ها در محدوده کارگاه باید به نحوي باشد که در طول اجراي عملیات صدمه اي به آنها وارد نشده و همواره قابل استفاده باشند.
• پیمانکار باید مسیرهاي لوله گذاري، محل احداث حوضچه ها و سایر تأسیسات و یا موانع مندرج در نقشه هاي اجرائی را با نصب میخ هاي کمکی پیاده و قبل از هرگونه اقدام به عملیات اجرائی، شرایط موجود را با استفاده از عوامل دستگاه نظارت صورتجلسه کند. در صورتیکه تفاوت و یا تناقض بین نقشه ها با وضع موجود مشاهده شود باید فوراً به دستگاه نظارت اطلاع داده و موضوع صورتجلسه شود.
• پیمانکار موظف است وضع موجود حریم خط لوله و پروفیل طولی (و در صورت نیاز پروفیل عرضی) مسیر لوله گذاريرا برداشت و با نقشه هاي منضم به پیمان کنترل و به تأیید دستگاه نظارت برساند.
• پیمانکار موظف است در محل عبور از رودخان هها، پل ها، راهها و نظایر آن، نقش ههاي پلان رقوم دار و پروفیل طولیمنضم به اسناد پیمان را کنترل و پس از آن عملیات اجرائی را آغاز کند.

کلیه ابعاد و ارتفاعات صورتجلسه شده با دستگاه نظارت ملاك محاسبه پرداخت ها  قرار خواهد گرفت.

ب) تمیزکاري، تسطیح و آماده سازي مسیر لوله گذاري 

• قبل از شروع عملیات حفر ترانشه ، مسیر لوله گذاري باید تمیز و عاري از مواد زائد شود. مواد اضافه باید با نظر و دستور دستگاه نظارت به نقاط مشخص شده در خارج کارگاه (دپوي مواد زائد) انتقال داده شود.
• پیمانکار موظف به رعایت قوانین و مقررات عبور و مرور و تردد در هنگام حمل مواد زائد بوده و باید هماهنگی لازم را با کلیه ارگانهاي ذیربط بعمل آورد.
• بوته هاي موجود در محدوده اجراي کار و نیز خاك نباتی (به عمق و عرض مورد نیاز مطابق نقشه هاي اجرایی) باید برداشت شود. خاك نباتی برداشت شده باید به نحو مقتضی در محل هاي تعیین شده دپو شود. بطوریکه با خاك حاصل از خاکبرداري مخلوط نشود.
• پیمانکار حق قطع اشجار موجود در مسیر لوله گذاري و مسیرهاي تردد را نداشته و در صورت ضرورت قطع اشجار، باید مجوزهاي لازم را از دستگاه نظارت و سایر ارگانهاي مربوطه دریافت کند.
• پیمانکار موظف است نقشه مشخصات و موقعیت اشجار موجود در محدوده کار شامل نوع، تعداد، قطر و محل آنها را تهیه و در اختیار دستگاه نظارت قرار دهد.
• درختان قطع شده متعلق به کارفرما بوده و پیمانکار باید آنها را به نقاط مشخص شده توسط دستگاه نظارت حمل و دپو کند.
• محل و موقعیت ساختمانها و تأسیسات احتمالی که در مسیر لوله گذاري قرار دارد در نقشه هاي اجرائی مشخص شده است. پیمانکار موظف است نسبت به برداشت موقعیت و جزئیات آنها اقدام و پس از تأیید و دستور دستگاه نظارت، نسبت به تخریب آنها اقدام کند.
• مصالح و لوازم حاصل از تخریب ساختمانها و تأسیسات کلاً متعلق به کارفرماست. پیمانکار موظف است مصالح اضافی حاصل از تخریب را باتوجه به دستورات دستگاه نظارت، به محل دپوي موردنظر حمل نماید.
• همانگونه که در فصل اول کلیات (بند 1-12) گفته شد تخریب اماکن و تأسیسات مربوط به آثار باستانی مجاز نبوده و پیمانکار موظف است به محض برخورد به این نوع ساختما نها، مراتب را کتباً به دستگاه نظارت اطلاع دهد.

در این موارد ادامه عملیات اجرایی زیر نظر و با دستور کارفرما و با هماهنگی کامل با ارگانهاي ذیربط امکا نپذیر خواهدبود.