مقدمه

در پروژه‌های صنعتی و ساختمانی، انتخاب لوله گازی استاندارد و مطمئن نقش حیاتی در ایمنی و کارایی سیستم دارد. در ایران، دو برند معتبر سپاهان و سپنتا از تولیدکنندگان پیشرو لوله گازی با تأییدیه‌های بین‌المللی به‌ویژه استاندارد API هستند. این استاندارد، نشان‌دهنده کیفیت متالورژیکی، دقت ابعادی، و مقاومت بالا در برابر فشار و خوردگی است. در این مقاله به بررسی دقیق استانداردهای تولید لوله گازی در کارخانه‌های سپاهان و سپنتا، تفاوت‌های فنی، روش‌های آزمون و معیارهای کنترل کیفیت می‌پردازیم.

لوله گازی API چیست و چه کاربردی دارد؟

لوله گازی API (American Petroleum Institute) نوعی لوله فولادی بدون درز یا درزدار است که برای انتقال گاز، نفت و فرآورده‌های پتروشیمی در فشار بالا طراحی می‌شود. این لوله‌ها مطابق با استاندارد API 5L و API 5CT تولید می‌گردند. هدف اصلی این استاندارد، تضمین مقاومت مکانیکی، دوام در برابر خوردگی و یکپارچگی ساختاری در شرایط عملیاتی سخت است.

کاربردهای رایج لوله‌های API عبارت‌اند از:

• خطوط انتقال گاز شهری و صنعتی
• خطوط فشار قوی نفت و سوخت
• تأسیسات پالایشگاهی و پتروشیمی
• سیستم‌های زیرزمینی و بین‌شهری انتقال انرژی

معرفی شرکت سپاهان و سپنتا

شرکت لوله و پروفیل سپاهان

تأسیس در سال ۱۳۵۲، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوله‌های فولادی در خاورمیانه است. این شرکت دارای گواهی‌نامه‌های API 5L PSL1 و PSL2، ISO 9001، ISO 14001 و OHSAS 18001 می‌باشد و محصولاتش در پروژه‌های ملی خطوط انتقال گاز کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شرکت لوله سپنتا

سپنتا نیز با بیش از ۵ دهه سابقه، نخستین تولیدکننده لوله‌های گازی استاندارد در ایران است. لوله‌های گازی سپنتا دارای نشان استاندارد ملی ایران ISIRI 3360 و گواهی API Monogram هستند. تمرکز اصلی این شرکت بر تولید لوله‌های درزجوشی دقیق برای شبکه‌های توزیع گاز شهری و صنعتی است.

مراحل تولید لوله گازی API

۱. آماده‌سازی مواد اولیه

ورق فولادی کم‌کربن مطابق با استاندارد ASTM A36 یا API X42 انتخاب و کنترل شیمیایی دقیق روی آن انجام می‌شود تا عناصر گوگرد، فسفر و کربن در محدوده مجاز باشند.

۲. فرم‌دهی و جوشکاری

ورق‌ها پس از برش، توسط دستگاه فرمینگ پیوسته HF-ERW به شکل استوانه درمی‌آیند. در این مرحله، درز جوش با فرکانس بالا ذوب شده و اتصال یکنواختی ایجاد می‌کند. سپس سطح جوش از نظر عمق نفوذ و یکنواختی مورد بازرسی التراسونیک قرار می‌گیرد.

۳. عملیات حرارتی و نرماله کردن

برای حذف تنش‌های پسماند ناشی از جوشکاری، لوله در کوره‌های تونلی تا دمای ۸۵۰ درجه سانتی‌گراد گرم و سپس به‌صورت کنترل‌شده خنک می‌شود. این فرآیند ساختار متالورژیکی یکنواختی به فولاد می‌دهد.

۴. تست‌های ابعادی و مکانیکی

تمام لوله‌ها از نظر ضخامت دیواره، بیضی شدن، قطر بیرونی و طول مطابق با استاندارد API بررسی می‌شوند. سپس آزمون‌های کشش، خمش، فشار هیدرواستاتیک و ضربه چارپی انجام می‌گیرد.

۵. پوشش و نشانه‌گذاری

پس از قبولی در آزمون‌ها، سطح لوله با رنگ اپوکسی مقاوم به خوردگی پوشانده می‌شود. سپس مشخصات زیر با رنگ صنعتی درج می‌گردد:
نام سازنده، گرید فولاد، شماره Heat، تاریخ تولید و عبارت API 5L.

استانداردهای تولید در سپاهان و سپنتا

پارامتر	سپاهان	سپنتا	استاندارد مرجع
استاندارد اصلی	API 5L PSL1 / PSL2	API 5L Grade B	A.P.I. (American Petroleum Institute)
روش جوشکاری	HF-ERW / SAW	HF-ERW	ASTM A53 / API 5L
تست فشار	۷۰ بار	۶۰ بار	API Spec 5L Sec.9
ضخامت دیواره	۲.۵ تا ۱۲ میلی‌متر	۲ تا ۱۰ میلی‌متر	ISIRI 3574
پوشش سطح	اپوکسی یا پلی‌اتیلن سه‌لایه	رنگ اپوکسی	ISO 21809
گواهی کیفیت	CE, ISO 9001, API Monogram	ISIRI, API Monogram	EN 10208

کنترل کیفیت و آزمون‌ها

در هر دو کارخانه، کنترل کیفیت به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌شود:

• آزمون کشش، خمش و ضربه مطابق ASTM E8
• تست التراسونیک (UT) برای تشخیص عیوب داخلی
• تست ادی‌کارنت (Eddy Current) برای کنترل سطحی
• آزمون فشار هیدرواستاتیک تا نقطه تسلیم
• بازرسی چشمی و ابعادی طبق API 5L Annex E
• کنترل نشتی با نیتروژن در محصولات فشار بالا

تفاوت‌های فنی سپاهان و سپنتا

• لوله‌های سپاهان عمدتاً در رده‌های مقاوم‌تر X42 تا X70 تولید می‌شوند، در حالی که سپنتا تمرکز بیشتری بر لوله‌های سبک‌تر Grade B دارد.
• لایه پوشش در محصولات سپاهان معمولاً سه‌لایه پلی‌اتیلن (3LPE) است که مقاومت بالاتری در برابر خوردگی زیرزمینی دارد.
• لوله‌های سپنتا به دلیل کیفیت جوش بالا و قطر دقیق، بیشتر در پروژه‌های شهری توزیع گاز استفاده می‌شوند.
• سپاهان قابلیت تولید لوله‌های قطور تا قطر ۴۲ اینچ را دارد، در حالی که سپنتا عمدتاً در محدوده ½ تا ۱۲ اینچ فعالیت می‌کند.

الزامات استاندارد API 5L

استاندارد API 5L شامل مشخصات فنی و الزامات کیفی زیر است:

• ترکیب شیمیایی فولاد با حداکثر ۰.۲۵٪ کربن
• استحکام کششی حداقل ۴۸۰ مگاپاسکال
• تست هیدرواستاتیک ۱.۵ برابر فشار کاری
• کنترل ابعادی با تلورانس ±۰.۵٪
• مارک‌گذاری و رهگیری تولید (Traceability)
• کنترل غیرمخرب ۱۰۰٪ درز جوش

نکات اجرایی مهم در انتخاب لوله API

• همیشه از لوله دارای گواهی API Monogram استفاده کنید.
• فشار کاری سیستم را با کلاس لوله تطبیق دهید (Schedule 40 یا 80).
• پوشش سطحی باید متناسب با نوع خاک و محیط باشد.
• برای خطوط مدفون، از لوله با پوشش سه‌لایه پلی‌اتیلن استفاده شود.
• لوله‌ها در هنگام انبارداری باید روی پایه‌های چوبی و دور از رطوبت نگهداری شوند.

مزایای استفاده از لوله‌های استاندارد سپاهان و سپنتا

• تضمین ایمنی و طول عمر بالا در شبکه گاز
• کاهش خطر نشت و ترکیدگی لوله
• انطباق کامل با مقررات شرکت گاز و وزارت نفت
• مقاومت بالا در برابر خوردگی خاک و رطوبت
• قابلیت جوشکاری آسان و دقیق در محل نصب

نکات کلیدی

1. لوله‌های گازی سپاهان و سپنتا بر اساس استاندارد API 5L تولید می‌شوند و از نظر مقاومت و کیفیت در سطح بین‌المللی قرار دارند.
2. استاندارد API 5L تضمین می‌کند لوله‌ها در برابر فشار بالا، خوردگی و دمای شدید دوام داشته باشند.
3. تفاوت اصلی سپاهان و سپنتا در گرید فولاد، نوع پوشش و محدوده قطر تولیدی است.
4. بهترین گزینه برای خطوط انتقال گاز شهری، استفاده از لوله گازی سپنتا با گواهی API Monogram است.

سوالات متداول

۱. استاندارد API 5L چیست؟

استاندارد بین‌المللی برای تولید لوله‌های انتقال نفت و گاز که ویژگی‌های مکانیکی، شیمیایی و آزمون‌های کنترل کیفیت را مشخص می‌کند.

۲. تفاوت لوله سپاهان و سپنتا در چیست؟

سپاهان در تولید لوله‌های صنعتی و فشار بالا تخصص دارد، در حالی‌که سپنتا تمرکز بیشتری بر شبکه‌های توزیع شهری دارد.

۳. لایه پوشش سه‌لایه پلی‌اتیلن چه مزیتی دارد؟

این پوشش مقاومت لوله را در برابر خوردگی و نفوذ رطوبت تا سه برابر افزایش می‌دهد.

۴. آیا لوله‌های سپنتا برای گاز شهری مناسب هستند؟

بله، لوله‌های گازی سپنتا دارای تأییدیه شرکت ملی گاز ایران و استاندارد API 5L هستند.

۵. گرید فولادی X52 چه کاربردی دارد؟

برای خطوط فشار بالا و انتقال گاز بین‌شهری استفاده می‌شود و دارای استحکام تسلیم ۵۲۰ مگاپاسکال است.

۶. آیا لوله‌های API قابلیت بازیافت دارند؟

بله، تمامی لوله‌های فولادی API قابل ذوب مجدد و استفاده مجدد در صنایع فولاد هستند.